کلاهبرداری

نویسنده : آقای مرتضوی
کلاهبرداری جرمی است که در آن فرد با توسل به وسایل متقلبانه، طرف مقابل خود را فریب داده و به این وسیله مال دیگری را حتی با رضایت و همراهی وی برده و البته شرط آن، منفعت مالی خود کلاهبردار یا شخص دیگری از این جریان است. بنابراین افراد با رضایت، مال خود را تقدیم کلاهبردار می کنند…
ماده ۱ قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشا و اختلاس و کلاهبرداری که در حال حاضر عنصر قانونی جرم کلاهبرداری را در حقوق ایران تشکیل می‌دهد، در تعریف کلاهبرداری اعلام می‌کند:( هر کس از راه حیله و تقلب مردم را به وجود شرکت‌ها یا تجارتخانه‌ها یا کارخانه‌ها یا موسسات موهوم یا به داشتن اموال و اختیارات واهی فریب دهد یا به امور غیر واقع امیدوار نماید یا از حدوث و پیشامدهای غیر واقع بترساند و یا اسم و یا عنوان مجعول اختیار کند و به یکی از وسایل مذکور و یا وسایل تقلبی دیگر وجوه،اموال یا اسناد یا حوالجات یا قبوض یا مفاصا حساب و امثال آن را تحصیل کرده و از این راه مال دیگری را ببرد کلاهبردار محسوب و علاوه بر رد اصل مال به صاحبش به حبس از ۱ تا ۷ سال و پرداخت جزای نقدی معادل مالی که اخذ کرده محکوم می‌شود ).

عناصر تشکیل دهنده جرم کلاهبرداری :
هر جرم از عنصر قانونی مادی و روانی تشکیل می‌شود و برای محکوم شدن متهم به ارتکاب جرم باید کلیه اجزای این عناصر توسط مرجع تعقیب اثبات شود.
عنصر قانونی : عنصر قانونی را نباید به عنوان عنصر مجزا مورد بررسی قرار داد،بلکه زیربنای عناصر مادی و روانی می‌باشد عنصر قانونی جرم کلاهبرداری و شروع به آن در حقوق ایران ماده ۱ و دو تبصره قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشا و اختلاس و کلاهبرداری و عنصر قانونی کلاهبرداری‌های خاص قوانین و موارد متفرقه می باشد.
عنصر مادی کلاهبرداری : قبل از توضیح عنصر مادی جرم کلاهبرداری در ارائه توضیحاتی در مورد عنصر مادی جرایم به طور کلی مفید به نظر می‌رسد تردیدی وجود ندارد که صرف انجام رفتار خاص حتی در صورت برخورداری از نیت مجرمانه را نمی‌توان جرم نامید و باید دید که عناصر مادی جرم متشکل از چه اجزایی می‌باشد. عنصر مادی متشکل از سه جرم به شرح زیر می‌باشد:

• رفتار فیزیکی بسته به نوع جرم فعل و یا ترک فعل می‌باشد.
• مجموعه شرایط و اوضاع و احوالی که وجود یا فقدان آنها از نظر قانون شرط تحقق جرم می‌باشد.
• نتیجه حاصله از رفتار متهم که باید رابطه علیت با جز اول یعنی رفتار متهم باعث نتیجه مجرمانه شده باشد.

حال با در نظر داشتن این بحث کلی به بررسی اجزای مختلف عنصر مادی جرم کلاهبرداری می‌پردازیم.
رفتار مادی فیزیکی : در کلاهبرداری نیز مثل اغلب جرایم رفتار مجرمانه مرتکب باید به شکل فعل مثبت باشد ترک فعل حتی اگر توام با سوء نیت بوده و موجب اغفال طرف مقابل و ورود ضرر به وی شود هیچگاه نمی‌تواند عنصر مادی جرم کلاهبرداری را تشکیل دهد.

شرایط و اوضاع و احوال لازم برای تحقق جرم کلاهبرداری :
از میان همه شرایطی که وجود آنها برای تحقق کلاهبرداری ضروری است سه شرط مهم وجود دارد که عبارتند از :

• متقلبانه بودن وسایلی که کلاهبردار از آنها برای اغفال دیگری استفاده می‌کند.
• اغفال شدن و فریب خوردن قربانی که مستلزم عدم آگاهی وی نسبت به متقلبانه بودن وسایل مورد استفاده مجرم می‌باشد.
• تعلق مال برده شده به دیگری 

عنصر روانی کلاهبرداری :
عنصر روانی کلاهبرداری از دو جزء سوء نیت عام و سوء نیت خاص تشکیل می‌شود منظور از سوء نیت عام اراده خودآگاه فرد در ارتکاب عمل مجرمانه و در اینجا عبارت از قصد استفاده از وسایل متقلبانه و در واقع عمد در آن می‌باشد، به عبارت دیگر کلاهبردار باید با علم به تقلبی بودن وسایل مورد استفاده خود در استفاده از آنها عمد داشته باشد این هرگاه کسی به اشتباه ولی صادقانه معتقد به غیر متقلبانه بودن وسایل مورد استفاده خود باشد مثلاً وقتی از مردم برای خانه‌سازی پول می‌گیرد واقعاً قصد خانه‌سازی داشته باشه داشته باشد و فکر کند که از عهده این کار بر خواهد آمد.
جز دوم عنصر روانی جرم کلاهبرداری سوء نیت خاص یعنی قصد بردن مال دیگری است فرد مرتکب ممکن است از توسل به وسایل متقلبانه در پی اهداف مختلفی باشد از قبیل جلب نظر دیگری برای ازدواج انتقام جویی کسب شهرت و اعتبار و غیرهکه منتج می‌شود به بردن مال دیگری و بسیاری از اهداف دیگر حال از میان همه این اهداف وجود و اثبات قصد خاص بردن مال دیگری برای تحقق جرم کلاهبرداری ضروری است. شراکت در جرم کلاهبرداری ماده ۱۲۵ قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۹۲ در مورد شریک جرم بیان می‌دارد، هر کس با شخص یا اشخاص دیگر در عملیات اجرایی جرمی شرکت کند و جرم مستند به رفتار همه آنها باشد خواه رفتار هر یک به تنهایی برای وقوع جرم کافی باشد خواه نباشد و خواه اثر کار آنان مساوی باشد خواه متفاوت شریک در جرم محسوب و مجازات او مجازات فاعل مستقل آن جرم است .
بدین ترتیب عنصر مادی شرکت در جرم انجام عملیاتی است که جرم را مستند به عمل شریک سازد عنصر روانی شرکت در جرم نیز عبارت از علم و اطلاع شریک نسبت به ماهیت جرم ارتکابی است بنابراین تحقق عنصر روانی در شریک جرم وی باید دارای همان عنصر روانی مباشر یعنی سوء نیت عام و خاص باشد.