نگاهی حقوقی به مفهوم هلدینگ

نویسنده : آقای رحیم پیری

تعریف شرکت هلدینگ چیست؟
شرکت هلدینگ holding company یک شرکت سهامی است که دارای شرکت‌های زیر مجموعه دیگر است و کنترل شرکت‌های زیر مجموعه مستقیماً زیر نظر مدیران و هیئت مدیرۀ شرکت اصلی است.

تفکیک مفهوم هلدینگ از مفاهیم مشابه
مفهوم هلدینگ را باید از مفاهیم مشابه آن تفکیک کرد. نزدیک ترین مفاهیم حقوقی و اقتصادی به مفهوم هلدینگ عبارتند از؛

شرکت مادر یا شرکت صاحب سهم یا شرکت مالک (Parent company)
شرکت مادر شرکتی است که سهام آن شرکت در مقابل شرکت دیگر به اندازه کافی باشد تا کنترل مدیریت و عملیات به وسیله اثر گذاری و انتخاب هیئت مدیره لحاظ گردد. ایجاد شرکت مادر یکی از راه‌های انحصار‌گرایی است.

تفاوت شرکت مادر و شرکت هولدینگ
تفاوت شرکت مادر و شرکت هولدینگ در این است که شرکت مادر، مالکیت کامل شرکت زیر مجموعه را دراختیار دارد. اما شرکت هلدینگ ممکن است مالک کامل نبوده و صرفاً از نفوذ قابل توجه یا قدرت کنترل بهره‌مند باشد.

شرکت سرمایه گذاری چیست؟
شرکت سرمایه گذاری یک بنگاه اقتصادی است. این شرکت وارد در مدیریت شرکت‌هایی که سهام آنها را می‌خرد، نمی‌شود. بلکه صرفاً سعی دارد تا با پورتفولیوی خود را با ترکیب مناسبی از سهام شرکت‌ها، صندوق‌ها و سرمایه‌گذاری روی سایر بنگاه‌های اقتصادی سودآور مدیرت نماید. البته شباهت این شرکت با هلدینگ در این است که هر دوی آنها دامنه فعالیت گسترده و متنوعی دارند.
برخی از شرکت‌ها خود را شرکت سرمایه‌گذاری می‌نامند در حالی که واقعاً به هلدینگ نزدیک‌ترند و برعکس. ضمن اینکه بسیاری از شرکت‌ها ممکن است هیبرید باشند. یعنی در برخی از زیر مجموعه‌های خود سهام کنترلی داشته باشند و در برخی دیگر صرفاً سرمایه‌گذار باشند

تراست
تراست از اتحاد چند شرکت که کالایی مشابه به هم تولید می‌کنند و سهم عمده‌ای از بازار را در اختیار دارند به وجود می‌آید. تراست سهام شرکت هایی را که در آن هستند، به صورت امانت نگه می‌دارد، اما مالکیت سهام برای خود شرکت‌ها باقی می‌ماند. البته، شرکت‌ها استقلال مالی، فنی و بازرگانی خود را از دست می‌دهند و تمام امکانات و قدرت عمل آنها در تراست متمرکز می‌شود.

وظیفه اصلی تراست، کنترل امور شرکت‌های عضو از طریق کنترل آرای سهامداران آن شرکت‌ها، انتصاب مدیران و اعمال نظارت مرکزی بر امور یکایک آن‌ها است، به نحوی که حداکثر سود تراست حاصل شود و درنهایت این سود میان اعضا تقسیم گردد

شرکت وابسته
شرکت وابسته (انگلیسی: Associate company) در حسابداری به شرکتی می‌گویند، که به شرکت دیگری وابسته باشد، اعم از اینکه مالک کلیه سهام آن باشد یا اکثریت سهام آن، در اختیار شرکت دوم قرار داشته باشد. شرکت وابسته شرکتی است که به طور غیرمستقیم یا مستقیم از طریق یک یا چند شرکت واسطه، شرکت دیگری را کنترل کرده، یا بوسیله شرکت دیگری کنترل شده، یا با شرکت دیگر مشترکاً بوسیله شرکت سوم کنترل می‌شوند.
گونه‌ای دیگر از شرکت‌های وابسته، شرکت‌هایی هستند، که به گونه‌ای که در قانون تعریف شده برای مقاصد خاص با شرکت دیگر مربوط می‌گردند. همچنین به شرکتی که بطور کامل یا غیرکامل، با شرکت دیگری با هدف کنترل مشترک براساس قرارداد یا موافقتنامه، همکاری می‌کنند نیز گفته می‌شود.

ویژگی های شرکت هلدینگ

• شرکت هلدینگ یک شرکت مستقل است.
• شرکت هلدینگ سهامدار سایر شرکتها است.
• شرکت هلدینگ سهام شرکت‌های زیر مجموعه خود (شرکت‌های تابعه) را تا حدی تملک می‌کند که بتواند کنترل و نفوذ خود را بر این شرکت‌ها حفظ کند.
• شرکت‌های زیر مجموعه هلدینگ دارای استقلال کامل حقوقی هستند.

اقسام هلدینگ

هلدینگ ها را می‌توان به طرق مختلف تقسیم بندی کرد. رایج‌ترین نوع این تقسیم بندی ها، تقسیم‌بندی بر اساس حوزه کاری آنها است. هلدینگ‌هایی که حوزه کاری و فعالیت خود را به صورت تخصصی تعریف می‌کنند، به هلدینگ‌های تخصصی (شرکت مادر تخصصی) معروف و هلدینگ‌هایی هیچ زمینه تخصصی را برای خودشان معین نمی‌کنند به شرکت‌های هلدینگ عمومی نام می‌گیرند.
از سویی دیگر، با توجه به مقررات آمره سازمان بورس و اوراق بهادار نسبت به نحوه عملکرد شرکت‌هایی با ماهیت هولدینگ، می‌توان شرکت‌های هولدینگ را به شرکت‌های هولدینگ تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار و شرکت‌های هولدینگ خارج از بازار بورس اوراق بهادار تقسیم بندی کرد.

معادل واژه هلدینگ در ادبیات حقوقی ایران
 در نظام حقوقی ایران از اصطلاح «مادرتخصصی» برای معادل سازی شرکت هولدینگ استفاده می‌شود. بخصوص در مواردی که حوزه فعالیت هولدینگ به صورت تخصصی باشد. اما از آنجایی که در انگلیسی اصطلاح Parent company را داریم که معادل شرکت مادر تخصصی است، بهتر است برای شرکت هولدینگ از عبارت دیگری استفاده شود.

قوانین و مقررات مرتبط

بند 7 ماده 1 قانون اجرای سیاست های کلی اصل 44 قانون اساسی: 
«سهام کنترلی: حداقل میزان سهام مورد نیاز برای آن که دارنده آن قادر به تعیین اکثریت اعضاء هیأت مدیره شرکت باشد»

بند 18 ماده 1 قانون اجرای سیاست های کلی اصل 44 قانون اساسی:
«بنگاه یا شرکت کنترل کننده: بنگاه یا شرکتی که از طریق تملک تمام یا قسمتی از سهام یا سرمایه یا مدیریت و یا از طرق دیگر، فعالیت‌های اقتصادی بنگاهها یا شرکت‌های دیگر را در یک بازار کنترل می کند.»

بند 22 ماده یک قانون بازار اوراق بهادار و نهادهای مالی: 
 « شرکت مادر (هلدینگ): شرکتی که با سرمایه‌گذاری در شرکت سرمایه‌پذیر جهت کسب انتفاع، آنقدر حق رأی کسب می‌کند که برای کنترل عملیات شرکت، هیأت مدیره را انتخاب کند و یا در انتخاب اعضای هیأت مدیره مؤثر باشد.»

درضمن، در اساسنامه‌های نمونه‌ای که در سایت سازمان بورس برای این قبیل شرکت‌ها منتشر نموده است، توجه به نکات ذیل برای فهم دقیق تر نسبت به برداشت نهاد متولی از این مفهوم تجاری، راهگشا خواهد بود. 

1. به موجب ماده یک اساسنامه نمونه، قانون مرجع در مورد این شرکت‌ها، قانون اوراق بازار اوراق بهادار در نظر گرفته شده است. (ماده 1 اساسنامه نمونه)
2. قالب قانونی این قبیل شرکت‌ها یکی از دو شرکت سهامی خاص و سهامی عام در نظر گرفته شده است. نام شرکت هم اجمالاً «هولدینگ» یا «مادر» پیشنهاد شده است. (ماده 2 اساسنامه نمونه شرکت هولدینگ سهامی خاص)
3. موضوع این شرکت‌ها در اساسنامه نمونه منتشره عبارتند از:

الف) موضوع فعالیت‌های اصلی:

ب) موضوع فعالیت های فرعی:

1. سرمایه‌گذاری در مسکوکات، فلزات گرانبها، گواهی سپرده بانکی و سپرده‌های سرمایه گذاری نزد بانک‌ها و موسسات مالی و اعتباری مجاز؛
2. سرمایه‌گذاری در سهام، سهم الشرکه، واحدهای سرمایه‌گذاری صندوق‌ها یا سایر اوراق بهادار دارای حق رای شرکت‌ها، موسسات یا صندوق های سرمایه‌گذاری با هدف کسب انتفاع به طوری که به تنهایی یا به همراه اشخاص تحت کنترل و اشخاص تحت کنترل واحد، کنترل شرکت، موسسه یا صندوق سرمایه‌گذاری سرمایه‌پذیر را در اختیار نگرفته یا در آن نفوذ قابل ملاحظه نیابد؛ یا در صورت در اختیار گرفتن کنترل یا نفوذ قابل ملاحظه، شخص حقوقی سرمایه‌پذیر در موضوعات غیر از موضوعات مذکور در بندهای 1 و 2 قسمت الف این ماده فعالیت نماید.
3. سرمایه‌گذاری در سایر اوراق بهادار که به طور معمول دارای حق رأی نیست و توانایی انتخاب مدیر یا کنترل ناشر را به مالک اوراق بهادار نمی دهد.
4. سرمایه‌گذاری در سایر دارایی‌ها از جمله دارایی‌های فیزیکی، پروژه‌های تولیدی و پروژه‌های ساختمانی با هدف کسب انتفاع؛
5. ارائه خدمات مرتبط با بازار اوراق بهادار از جمله:
   1. پذیرش سمت در صندوق های سرمایه‌گذاری؛
   2. تامین مالی بازار گردانی اوراق بهادار؛
   3. مشارکت در تعهد پذیره نویسی اوراق بهادار؛
   4. تضمین نقد شوندگی، اصل یا حداقل سود اوراق بهادار؛
6. شرکت می‌تواند در راستای اجرای فعالیت‌های مذکور در این ماده، در حدود مقررات و مفاد اساسنامه اقدام به اخذ تسهیلات مالی یا تحصیل دارایی نماد یا اسناد اعتباری بانکی افتتاح کند و به واردات یا صادرات کالا بپردازد و امور گمرکی مربوطه را انجام دهد. این اقدامات در صورتی مجاز است که در راستای اجرای فعالیت‌های شرکت ضرورت داشته باشند و انجام آن ها در مقررات منع نشده باشند.

شایان ذکر است، شرکت‌های هولدینگ تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار، دارای تکالیف بسیار متعددی می‌باشند که شرکت‌های مشابه آن (شرکت سهامی خاص – شرکت سهامی عام) تحت این عنوان فعالیت نمی‌کنند از انجام آنها معاف می‌باشند.